ԵՐԵՎԱՆ, 13 փետրվարի./Նովոստի-Արմենիա/. Հայ առաքելական եկեղեցին փետրվարի 13-ի երեկոյան տոնում է Տրնդեզը կամ Տեարնընդառաջը` Տիրոջ ընծայման օրը, երբ Հիսուս Քրիստոսին ծննդյան քառասուներորդ օրը նվիրաբերեցին տաճարին:
«Նովոստի-Արմենիա» գործակալությունը ներկայացնում է Տրնդեզի ավանդույթները, կրակի խորհուրդը և տոնի այլ մանրամասներ:
Տոնի պատմությունը
Տրնդեզ տոնն ավանդույթի շարունակման օրինակ է: Նախկինում այն հեթանոսական, կրակապաշտական տոն է եղել և քրիստոնեացվել է Հայ առաքելական եկեղեցու կողմից:
Տրնդեզը Հայաստանում նշում են արդեն մի քանի հազար տարի: Ավանդության համաձայն, ի սկզբանե այն նվիրված է եղել Տիրին` գրչության, դպրության, իմաստության, գիտելիքի, արվեստի հովանավոր աստծուն: Ընդունված է կարծել, որ տոնի անվանումը թարգմանվում էր` «խոտի դեզ վառել Տիրի պատվին»: Հայաստանում քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ընդունելուց հետո տոնի անունը փոփոխություններ է կրել, «Տեարնընդառաջ»-ը թարգմանվում ` առաջ գնալ, հանդիպել Տիրոջը:
Ինչպես պատմել է «Ավանդական տոների վերածնունդ» կրթամշակութային կենտրոն ՀԿ-ի նախագահ Հասմիկ Բաղրամյանը, տարեցտարի Տրնդեզի և դրա ավանդույթների նկատմամբ հետաքրքությունը մեծանում է ոչ միայն Հայաստանի մարզերում, այլև մայրաքաղաքում, ինչը թույլ է տալիս պահպանել ազգային ինքնությունը:
«Սովորաբար ավանդույթները պահպանվում են գյուղերում, սակայն այս հարցում Երևանը ևս շատ ակտիվ է, հատկապես երիտասարդները: Նրանք ցանկանում են ավելի շատ բան իմանալ իրենց արմատների մասին»,- նշել է նա:
Տոնի ավանդույթները
Տոնի գլխավոր մասը խարույկն է, որի վրայով, ձեռք ձեռքի բռնած, թռնում են սիրահար զույգերը:
Հազարամյա պատմության ընթացքում տոնին ավելացել են բազմաթիվ նախանշաններ։ Այսպես, ժողովրդի շրջանում տարածված է այն կարծիքը, որ եթե սիրահար զույգը խարույկի վրայով թռչելիս կարողանա ձեռքերը բռնած պահել, ապա նրանց սերը կլինի հավերժ։ Հնում խարույկը վառում էին հիմնականում ցորենի հասկերից: Կրակի վառվելու ընթացքում կանայք սկուտեղի վրա բերում էին Տեարնընդառաջի տոնական կերակրատեսակները` փոխինձը, չամիչը, աղանձը, ընկույզը, բոված սիսեռը՝ մի մասը բաժանում էին, մյուս մասը ներս տանում` երեկոյան խնջույքի համար:
Եվ նույնիսկ ոչ մեծ այրվածքներ ստանալը չպետք է հիասթափեցներ տուժածներին, քանի որ համարվում է, որ կրակը մաքրում և նորացնում է, նոր էներգիա է հաղորդում:
Խարույկի վրայով թռնում էին նաև անպտուղ կանայք: Համարվում էր, որ խարույկի յուրահատուկ էներգետիկան օգնում է նրանց այդ խնդիրներում: Նույնիսկ խարույկի մոխիրը տարածվում էր դաշտերով` դրանց բերրիությունն ապահովելու համար:
Տրնդեզի խարույկները վառվում են փետրվարի 13-ի երեկոյան, ինչի պատճառով մարդկանց մոտ շփոթմունք է առաջանում տոնի ամսաթվի հետ կապված: Այս հարսը հստակեցրեց Տեր Եսայի քահանա Արթենյանը՝ հիշեցնելով, որ Տրնդեզը տոնում են փետրվարի 14-ին (ամսաթիվն անփոփոխ է, քանի որ հաշվարկը կատարվում է Քրիստոսի ծնունդից սկսած):
«Ըստ եկեղեցական օրացույցի, խարույկը վառում են արդեն փետրվարի 14-ին (այսինքն, փետրվարի 13-ի երեկոյան)»,- նշեց նա:
Քահանայի խոսքով, եկեղեցին կրակի վրայով թռնելուն վերաբերվում է որպես գեղեցիկ ավանդույթի, որում չարժե փրկության խորհուրդ փնտրել:
Բաղրամյանը, խարույկի մասին խոսելիս, հերքեց ձևավորված կարծիքն այն մասին, թե խարույկը հեթանոսական ավանդույթի շարունակություն է ու խորհրդանիշ՝ հայտնելով, որ այն, ինչպես ջուրն ու հողը, կա բոլոր կրոններում՝ դրանցից ոչ մեկի մասը չհանդիսանալով:
Տոնի նշանակությունը եկեղեցու համար
Տերունի այս տոնը հիշատակում է 40-օրական Հիսուսի ընծայումը Տաճարին:
Ըստ հրեական օրենքի` ամեն մի արու զավակի ծնունդից հետո, երբ լրանում էին սրբագործման 40 օրերը, նորածնի մայրն իր երեխայի հետ այցելում էր Տաճար, զոհ մատուցում և իր զավակի համար օրհնություն ստանում քահանայից: Այսպես և ս. Աստվածամայրը 40-օրական Հիսուսի հետ ներկայանում է Տաճար:
Այս մասին հիշատակում է Ղուկաս ավետարանիչը: «Երբ նրանց սրբագործման օրերը լրացան, Մովսեսի Օրենքի համաձայն` նրան Երուսաղեմ տարան` Տիրոջը ներկայացնելու համար, ինչպէս գրված էր Տիրոջ Օրենքում. «Ամէն արու զավակ, որ արգանդ է բացում, Տիրոջ համար սուրբ պիտի կոչվի: Եվ Տիրոջ Օրենքում ասվածի համաձայն՝ ընծա պետք է տալ մի զույգ տատրակ կամ աղավնու երկու ձագ» (Ղուկ. 2:22-24): Ներկայացնելով Հիսուսի կյանքի այս դրվագը՝ Ավետարանիչը պատմում է նաև Սիմեոն ծերունու մասին, որին Սուրբ Հոգուց հրամայված էր մահ չտեսնել, մինչև Տիրոջ Օծյալին տեսնելը:
Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին Տեառնընդառաջը կամ 40-օրական Հիսուսի ընծայումը տաճարին տոնում է Աստվածահայտնությունից 40 օր հետո` փետրվարի 14-ին: Հայ Եկեղեցու կանոնի համաձայն, տոնի նախօրեին, երեկոյան ժամերգությունից հետո կատարվում է նախատոնակ: Այն ավետում է Տերունի տոնի սկիզբը:
Նախատոնակի արարողության ավարտին կատարվում է Անդաստանի արարողություն, որի ընթացքում օրհնվում են աշխարհի չորս ծագերը: Եկեղեցու կանթեղներից վերցված կրակով վառվում են խարույկներ՝ իբրև Քրիստոսի լույսի խորհրդանիշ:
Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի տնօրինությամբ Տեառնընդառաջի պատարագից հետո Հայոց եկեղեցիներում տեղի է ունենում Նորապսակների օրհնության կարգ: Տեառնընդառաջի տոնին Հայաստանյայց բոլոր եկեղեցիներում մատուցվում է սուրբ պատարագ:
Տեր Եսայի քահանա Արթենյանը նշեց, որ անգամ եթե տանը նորապսակներ չկան, Տրնդեզը կարելի է նշել ամբողջ ընտանիքով, քանի որ տոնը վերաբերում է ոչ միայն ամուսինների միջև սիրուն, այլև սիրուն՝ ընդհանուր առմամբ: Նա նկատեց, որ երկար տարիներ շարունակ Տրնդեզի տոնակատարությունը, ըստ էության, չի փոխվել:
Տոնական ուտեստներ
Բաղրամյանը, տոնական ուտեստների ընտրության մասին խոսելով, նշեց, որ ավանդույթի համաձայն` տոնական սեղանին անպայման պետք է լինի ցորեն, փոխինձ, միրգ և գինի: Եթե Տրնդեզը համընկնում է Պահքի օրերի հետ, ապա մատուցվում են պահքի ուտեստներ, եթե` ոչ, ապա կարելի է նախընտրություն տալ մսային ուտեստներին ևս:-0-
